نگاه ما در زمینه دین پژوهی همواره درونی و متکی به نگاه مهرورزانه بوده است، ما همواره تصور کرده ایم صحیح بودن متن دین مساوی است با صحیح بودن فرم دین باوری ما، به این لحاظ هیچگاه دین باوری ما مورد نقد و بررسی قرار نگرفته است. انسان امروز که در معرض توسعه فراگیر قرار دارد، خسته از ره آوردهای نه چندان پایدار اندیشه های مدرن به یک آرامش خاطر نیاز دارد. البته این آرامش نمی تواند در سطح مسکن های عامیانه و کم عمق باشد. امروز دین باید نه با اتکاء به مدعیات درونی خویش، بلکه متکی به پتانسیل های قوی خود برای انسانی که در گستره علم و اندیشه و هنر امروز کار آزموده گشته است حرفی برای گفتن داشته باشد، حرفی که با منطق بر آمده از دیگر معرفتهای انسان کنونی قابا شنیدن و باور کردن باشد. و بتواند دین را جدای از مجموعه ای از اعمال و مناسک به عنوان یک معرفت ضروری برای انسان مطرح کند. بنا به این ضرورت، سه مرتبه ابتدا در سال 76 و بعد در سال ۷۹ و آخرین بار در سال ۸۰ عنوان فلسفه دین را در دانشکده الهیات، دانشکده ادبیات و دانشکده فنی و مهندسی با عناوین ذیل تدریس کردم :

1- دین باوری، پدیده ای که همواره در طول زمان باید دوباره تعریف شود. ۲ – چرا و چگونه انسان متدین شد؟ 3 – چرا انسان جواب بعضی از سؤالات خود را فقط از زبان خدا می خواهد؟ 4 – مرز میان کارهای خدایی و انسانی کجاست؟ 5- خدا چیست؟ و خدا کیست؟ نمونه سؤال هایی که در دیدگاه متدينانه انسان تأثیر گذار است.6- نقش فرادست های دانش بشر در شکل گیری نگاه متد بنانه چیست؟ ۷۔ ضرورت معنی دار بودن گزاره های دینی و چگونگی معنی دار بودن آن. ۸ – ضرورت شناخت زبان دین. ۹. چگونگی ارتباط دین با دیگر معارف انسانی. 10 – نمایی از رابطه میان حقوق انسان و تکلیف ۱۱- آیا دین جهان نگری ارائه می کند با جهان شناسی؟ ۱۲ – جایگاه واقعی دین در بدنه تمدن بشری. ۱۳ – معنی امر متعال و نیاز انسان به این امر 14 – چگونگی برخورداری از منابع دینی. 15 – نگاهی به استعداد افراط و تفریط آفرینی در نگاه دینی. 16 – آفت های تهدید کننده نگاه دینی. ۱۷ – دین و پدیده زمان. ۱۸ – آیا تمام کسانی که به دین ایمان می آورند از سر کمال عقل و تمام کسانی که ایمان نمی آورند به خاطر نقص عقل است؟! 19 – ضرورت تفکیک گوهر دین از تاریخ دین. ۲۰- معنی امر مقدس چیست؟ آیا مقدس شمردن اندیشه های دینی یک امر عرضی و تاریخی است؟ یا خیر؟

مسیحیت به عنوان یک دین بزرگ فراز و نشیب های بسیاری را از سر گذرانده است! 

هیچکدام از ادیان الهی به اندازه مسیحیت سالیان دراز بر مردم حکومت نکرده و در حوزه پیروان هیچیک از ادیان بزرگ اتفاقات گوناگونی که مسیحیت با آن برخورد داشته مشاهده نمی شود. دوران پریکلس و اوج طبيعت باوری و انسان باوری، زمان طولانی قرون وسطی، عصر روشنگری و تلاش برای بیداری انسان. رنسانس و زمان نوزایی، انقلاب صنعتی و پدید آمدن ایدئولوژی مدرنیته کمترین آشنایی با این نمایه از فراز و نشیب های گوناگون، کافی است که اثبات بکند پیروان هر یک از ادیان بزرگ الهی می توانند در برخورد با مسائل جدید و متفاوت از تجربه کهن و دیرپای مسیحیت استفاده بکنند. اگر امروز در حوزه نگرشهای دینی ما به لحاظ شعار توسعه طلبی، با شعار مكاتب مدرن امروزی مسائل جدیدی مطرح می شود این مسائل در قبل برای مسیحیت مطرح بوده است. اگر ما تصور می کنیم برای نسل فعلی ما به لحاظ گستره های متفاوت دانش های بشری در ارتباط با ایمان دینی حرفهای جدید مطرح است که می تواند ما را با بحران روبرو بکند. می توانیم از تجربه دنیای مسیحیت در برخورد با این بحران استفاده کنیم. اگر احساس می شود که نخبگان و فرهیختگان جامعه انتظارات خاصی از اندیشه و تفکر دینی دارند و اگر به این واقعیت رسیدیم که برای ماندگاری و پویایی اندیشه دینی نمی توان فقط به خیل عوام تکیه داشت، مطالعه و تفکر پیرامون تئولوژی یا الهیات جدید مسیحیت برای ما لازم و مفید است. اگر مسیحیت در مهد نگرشهای نوین توانسته با دوباره نگری عمیق در متون دینی خویش برای انسان تنوع طلب و فرهیخته امروز حرفی برای گفتن داشته باشد ما نیز با تكيه برذخائر گرانقدر در دین خود می توانیم چنین کارهایی را انجام بدهیم. و با توجه به چالش های متفاوتی که فراروی ما است اینکار برای ما ضرورت دارد. بنابه این ضرورت و بنا به دعوت جهاد دانشگاهی این درس در سال ۷۸ در طی چهارده جلسه سه ساعته در تالار شهید چمران بیمارستان قائم مشهد با عناوین ذیل برگزار شد:

١- وقوع بحران در الهیات «چگونه اندیشه دینی جاذبه مردم را از دست می دهد؟!» ۲- چگونگی از دست دادن مخاطب های خاص.3- عدم کارساز بودن گرایش عوامانه به اندیشه دینی 4 – توجه واتیکان به ریشه های تفاوت میان مخاطب امروز و دیروز دین 5 – توجه واتیکان به عدم کارآیی راه های غیر اصولی در رفع بحران دینی.6- تجديد نظر اساسی مسیحیت در برداشت از مؤلفه های اصلی معرفت دینی. ۷- مشخص کردن جایگاه باور به انسان و باور به طبیعت در برخورد با معرفت دینی. ۸- به رسمیت شناختن سؤالات انسانی از الهيات. 9 – به رسمیت شناختن معرفتهای غیر دینی و دیگر معرفت های دینی. ۱۰ – جدا سازی باور به انگاره های اساسی دین از باور به تاریخ و فرهنگ متدينين. ۱۱ – تعریفی دوباره از ضرورت دین باوری برای انسان امروز ۱۲ – نقد و بررسی برداشت گذشتگان از معرفت دینی. ۱۳ – پذیرفتن نقش ره یافتهای علمی، فلسفی، هنری و عرفانی انسان در تفسیر متون دینی.

اگر تعریف ما از علم کلام، علم دفاع از شریعت است، به صورت طبیعی دین و شریعت در زمان های متفاوت با تعرض های متفاوت و گوناگون روبرو می شود. شاید در روزگاری می توانستیم در دفاع از دین و شریعت مبانی خاصی را به عنوان مبانی علم کلام داشته باشیم، شاید در روزگاری می توانستیم در بر گرفتن مبانی علم کلام فقط با فلسفه مشارکت کنیم.

امروزه دین و شریعت در مقابل یک سری جریانات بسیار جدید قرار گرفته و با سؤالاتی به کلی متفاوت با جنس سؤالات گذشته مواجه شده است که نمی توان بدون اشراف کامل به دیگر مبانی معرفتی انسان برای آن جوابی را جستجو کرد. شعار توسعه همه جانبه که انسان آغاز کرده است نه تنها در دنیای علم، صنعت و هنر، اندیشه دینی را به چالش های فراوان دعوت می کند بلکه در روند عادی و معمولی زندگی انسان نیز اندیشه دینی با سوالاتی اساسی مواجه شده است؟ کلام جدید نه فقط عبارت از علمی است که به شبهات جدید که در مقابل دین مطرح می شود پاسخ می گوید، بلکه علمی است که به دین به عنوان یک معرفت نگاه می کند و تلاش دارد با توجه به دیگر معارف انسان بتواند زمینه هر چه بهتر جریان داشتن اندیشه دینی را در زندگی انسان فراهم بکند و موانع این جریان را بزداید در سال ۷۶ این درس با عناوین ذیل تدریس شد:

« چرا باید از دین دفاع کرد؟! »

١- تفاوت نگاه درون دینی و نگاه بیرون دینی. ۲ – تعارض های ممکن در نظامهای فکری انسان. ٣- تعارض های ممکن در نظامهای زندگی انسان. 4- ضرورت حضور پیامبران، در نظام های فکری متفاوت 5 – انسانی بودن اندیشه دینی و عدم تعارض آن با کرامت انسان.6- تفاوت گوهر دین با مسائل عرضی آن. 7- زمینه های مناسب برای قبول یا رد اندیشه و باور دینی. – مرزهای موجود میان کتاب های آسمانی و علوم بشری.9- رابطه درک و فهم از کتابهای دینی و تکامل عقلانیت. ۱۰ – جایگاه رفتار، آداب و سنت دینی در زندگی انسان امروز. ۱۱ – بایسته های پژوهشی امروز در ارتباط با نیازهای جدید به دین. ۱۲ – نقد و بررسی نگاه گذشتگان به معرفت دینی. ۱۳ – چگونگی برخورد معرفت دینی با دیگر معارف هم عرض خویش. 14 – جایگاه سؤالات جدید در باروری هر چه بیشتر معرفت دینی. 15 – معرفت دینی و شعار توسعه طلبی انسان.